Engin Erkiner: Bu belirlemeyi nerede okuduğumu hatırlamıyorum ama hoşuma gitmişti ve aklımda kaldı. Söyleyen araştırmacı bir kişiydi; araştırdığı konuda belirli sonuçlara ulaşmış ve başka araştırmalar gibi bundan çıkan sonuçların da günün birinde geçersizleşeceğini belirtiyordu.

Engin Erkiner: Bunlardan birincisi; geçmişe yönelik olarak bugünün değer yargılarıyla karar verilemez. Geçmişte olanları, oldukları şartlar içinde anlamak gerekir.

Mesela Osmanlı padişahlarının kardeşlerini öldürtmeleri, bugünün değer yargılarıyla onaylanamaz bir davranıştır. O günün yargılarıyla bakıldığında İmparatorluğun sürekliliği için esastır. Herhangi bir padişahın yerine aynı sülaleden gelen birisi geçmek zorundadır. Yeniçeriler ve saray erkanı şu veya bu padişaha karşı memnuniyetsizlik duyabilir ve devirmek isteyebilir. Bunu önlemenin yolu alternatif bırakmamaktır.

Ve unutmayalım, tarih ahlak öğretisi değildir.

Engin Erkiner: Kısa süre sonra 75 yaş bitiyor. Bugünlerde aklıma yıllar önce okuduğum iki yazardan alıntılar geliyor. İlki Nietzsche’dir. Yaklaşık şöyle diyordu: hayatta istediklerinizi yapabilmişseniz, ölüm önemini kaybeder.

Gerçekten de böyle oluyor. Hayattan ne istediği insanına göre değişir, her insanda aynısı ya da benzeri olması gerekmez. Mesela çocuklarını iyi yetiştirmek de insanın hayattaki amacı olabilir ve bunu iyi yapabilmişse eğer kendini mutlu hisseder.